વહાલા ભક્તો ! આપણે એ વાત સારી રીતે સમજીએ છીએ કે પુરુષોત્તમનારાયણની પ્રાપ્તિ અન્ય કોઈ સાધનોથી કોઈ કાળે થઈ શકતી જ નથી. તેમની પ્રાપ્તિ તો માત્ર ને માત્ર તેમની પોતાની કૃપાથી જ થાય છે અને તે પૂર્ણ પુરુષોત્તમની કૃપા પ્રાપ્ત કરવા માટે તેમના પ્યારા સંતો-ભક્તોની કૃપા પ્રાપ્ત કરવી અનિવાર્ય છે અને તેમની કૃપા પ્રાપ્ત કરવા માટે તેમનો રાજીપો મેળવવો અનિવાર્ય છે.
આ દૃષ્ટિએ શ્રીહરિના પ્યારા સંતો-ભક્તોનો રાજીપો એ આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગની સૌથી મોટી મૂડી છે. એક દૃષ્ટિએ કહીએ તો એ જ આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગનું પેટ્રોલ છે, એ જ આપણા આધ્યાત્મિક જીવનનું ઓક્સિજન છે. તેથી આપણે સહુ વધુ ને વધુ સંતો-ભક્તોનો રાજીપો મેળવવા માટે સદા લાલાયિત હોઈએ છીએ અને તેને માટે સેવા-ભજન આદિક કરતા હોઈએ છીએ; પરંતુ ખરેખર સાચા અર્થમાં આપણને રાજીપો જ મળી રહ્યો છે અથવા આપણે રાજીપો જ સ્વીકારી રહ્યા છીએ કે રાજીપાના નિમિત્તે કાંઈક બીજું પણ પણ મેળવીને તેનાથી જ સંતુષ્ટ થઈ જઈએ છીએ ? આ એક મોટો પ્રશ્ન છે.
કેમ જે, રાજીપો અને વખાણ બંને એકસાથે જ આવતાં હોય છે. તે બેમાંથી આપણે શું સ્વીકારીએ છીએ ? તે અગત્યનું છે. તે બંનેમાં ખૂબ પાતળી ભેદરેખા હોય છે; પરંતુ વહાલા ગુરુજી અને પૂ.દયાળુ સ્વામીએ કથામાં સમજાવેલ અમુક સંકેતોને આધારે તે ભેદરેખા સમજવાનો થોડો પ્રયાસ કરીએ.
જો વખાણ સ્વીકારાતા હોય તો....
- સદ્વિચાર ઘટતા જાય.
- બીજાથી પ્રભાવિત થવાનું ઘટી જાય.
- બીજાની ગૌણતા થાય.
- ફુલાવાનું મન થાય, હાલ-ચાલ ઘમંડવાળી થતી જાય.
- રાજીપો આદિ પોતાની લાયકાતનું ફળ મનાય.
- રાજીપો આદિ સાંભળીને સ્વશ્રેષ્ઠતાનું ભાન થાય.
- માનની અસરમાં આવી જવાય અને અપમાન સહન કરવું અઘરું પડે.
- બાહ્યવૃત્તિ વધે.
- ભજન, ધર્મ-નિયમ આદિ પ્રથા હોવાથી પરાણે કરવું પડે.
- બીજાના દોષ આદિક નજરમાં આવવા લાગે.
- નિંદા-ટીકાની ઝાઝી અસર થાય.
- મનધાર્યું થવાનું વધી જાય.
- વખાણ-ચાહના આદિથી જ સંતોષ મનાઈ જાય.
- પ્રાપ્ત સદ્ણ વગેરેથી તૃપ્ત રહેવાય.
- રાજીપા સ્વરૂપે વખાણાદિક ન મળે તો ખિન્ન થઈ જવાય.
જો રાજીપો જ સ્વીકારાતો હોય તો...
- સદ્વિચારો વધી જાય, શુભ સંકલ્પોમાં ઉમેરો થાય.
- કૃતજ્ઞતાનો ભાવ ઊભો થાય.
- રાજીપો મળવામાં જે કોઈ નિમિત્ત બન્યા હોય તેનો આભાર મનાય.
- વધુ નિર્માની થવાય.
- પોતાની લાયકાત કરતાં મોટાએ વધુ રાજીપો આપ્યો છે એમ મનાય અને હજુ વધુ તેમના ગમતામાં રહેવાનો ભાવ થાય.
- હૃદય પીગળે અને વધુ ગદગદિત થવાય.
- માન-અપમાનને સહજ લઈ શકાય, માનની અસરથી નિર્લેપ રહેવાય અને અપમાન સહન કરવાની ક્ષમતા વધે.
- અંતરવૃત્તિ વધે.
- ધર્મ-જ્ઞાનાદિકમાં અંત:કરણની માંગ રહ્યા કરે, ભજનની ભૂખ રહે, પરાણે ન કરવું પડે.
- બધાના ગુણ આવે, સારા લાગે, દિવ્ય મુક્ત લાગે.
- નિંદા-ટીકાની અસરને સહજ કાપી શકાય.
- દરેક સંજોગોમાં મનગમતું છોડી શકાય.
- ભગવાન તરફ જવાના ભાવ વધવા લાગે, તેની ઉતાવળ વધી જાય.
- વધારે સદ્દગુણો લેવાના માર્ગે લઈ જાય.
- બાહ્ય સ્વરૂપે રાજીપો મળે કે ન મળે પરંતુ સંતો-ભક્તોને સુખરૂપ થયાનો જ આનંદ રહે.
વહાલા ભક્તો ! રાજીપો અને વખાણ બંને એક સિક્કાની બે બાજુ છે. તે બંને એકસાથે જ પ્રાપ્ત થતાં હોય છે; પરંતુ આપણે બેમાંથી જેને સ્વીકારીએ તે આપણને ભગવદ્પ્રાપ્તિના માર્ગે પ્રગતિ તરફ કે અધોગતિ તરફ લઈ જતા હોય છે. આપણેરાજીપો સ્વીકારીએ છીએ કે વખાણ ! તે પ્રાય: બાહ્ય પ્રકલ્પોને આધારે નક્કી કરી શકાતું નથી. પરંતુ આપણા અંત:કરણમાં ચાલતા ઉપર મુજબના પ્રવાહોને આધારે આપણે વખાણ કે રાજીપો તે બેમાંથી શું સ્વીકારીએ છીએ ? તે ખ્યાલ આવે છે.
જો આપણે રાજીપાને બદલે વખાણ સ્વીકારતા હોઈએ તો ભગવાનની પ્રાપ્તિ માટે કરેલ સર્વે મહેનત માયા માટે થઈ જાય છે અને જો રાજીપો જ સ્વીકારતા હોઈએ તો ભગવદ્પ્રાપ્તિની સ્પીડ ખૂબ વધી જાય છે. માટે જો જલ્દીથી ભગવાનને જ પામવાનો એક ઇશક હોય તો અંત:કરણમાં ચાલતા પ્રવાહોથી સાવધ રહી સંતો-ભક્તોની મદદ લઈ તેમની કૃપાથી રાજીપાના માર્ગે આગળ વધવાનો વિશેષ પ્રયાસ કરીએ.